Kontrolna abstrakcyjna to kontrola wzorca umowy (np. regulaminu sklepu internetowego) pod kątem występowania w nim klauzul niedozwolonych. Kontrola ta dokonywana jest w trybie postępowania sądowego w sprawach o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone (abuzywne).
Charakterystycznym dla kontroli abstrakcyjnej jest to, że dokonuje się jej w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i niezależnie od tego, czy wzorzec był czy też nie, zastosowany w jakiejś konkretnej umowie z konsumentem.
Wzorzec umowy, czyli co podlega kontroli pod kątem klauzul niedozwolonych
Poprzez pojęcie – wzorzec umowy – rozumie się ustalone jednostronnie warunki umów, wzory umów, regulaminy. Przykładem może być regulamin serwisu lub sklepu internetowego. Samej kontroli podlega natomiast postanowienie wzorca umowy, czyli konkretny zapis.
Czym są klauzule niedozwolone
Klauzule niedozwolone (zwane inaczej abuzywnymi) to (1) postanowienia umowy zawieranej z konsumentem (2) nie uzgodnione indywidualnie, (3) kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, (4) rażąco naruszając jego interesy.Wszystkie te przesłanki muszą być spełnione łącznie aby mówić o postanowieniu niedozwolonym.
Kto może wytoczyć powództwo przeciwko przedsiębiorcy
Przede wszystkim w postępowaniu prowadzonym w ramach kontroli abstrakcyjnej krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia powództwa o uznanie postanowienia za niedozwolone jest szeroki. W jego skład zgodnie z art. 479[38] kodeksu postępowania cywilnego wchodzą:
- każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą kwestionowane postanowienie (np. potencjalny klient sklepu internetowego),
- organizacja społeczna, do której zadań statusowych należy ochrona interesów konsumentów,
- powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów
- Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
- uprawniona organizacja zagraniczna
Zatem, kontrola abstrakcyjna realizowana jest w postępowaniu sądowym w trybie art. 479 [36] k.p.c.w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Przedmiotowe sprawy należą do właściwości Sądu Okręgowego w Warszawie – sądu ochrony konkurencji i konsumentów (SOKiK).
W wyroku z dnia 19 czerwca 2002 r., XVII Amc 34/01 (Dz. Urz. UOKiK 2002, nr 3-4, poz. 174) SOKiK stwierdził, że:
„Sąd dokonuje kontroli wzorca umowy w trybie art. 479[36] Kpc. Kontrola ta ma zaś charakter abstrakcyjny i dotyczy wyłącznie treści postanowień zawartych we wzorcu, a ściślej czy są one niedozwolone czy nie. Z tego też względu ocenie Sądu podlega treść zapisu wzorca, a nie sposób jego wykorzystania, czy jego powszechność w analogicznych wzorcach umowy firm konkurencyjnych. W tej sytuacji ocena znaczenia postanowień wzorca umowy następuje w oderwaniu od warunków ekonomicznych i gospodarczych działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę. Nie mają również żadnego znaczenia kwestie sposobu organizacji, specyfiki działalności dydaktycznej prowadzonej przez przedsiębiorcę”
W oparciu o powyższy wyrok, należy wskazać, iż bez znaczenia jest czy powód był kiedykolwiek stroną umowy oraz czy odstąpił, czy też nie od przedmiotowej umowy jeszcze przed wytoczeniem powództwa. Ocena postanowień umownych odbywa się w oderwaniu od jakiegokolwiek stosunku prawnego łączącego przedsiębiorcę z powodem.
Ugoda w postępowaniu o uznanie postanowienia za niedozwolone jest niedopuszczalna
Należy wskazać, iż niedopuszczalne jest zawarcie ugody przed SOKiK. Prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie ma skutek wobec innych przedsiębiorców, stosujących podobne postanowienia umowne.
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uzyskuje wgląd do takich wyroków i na tej podstawie prowadzi rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Od chwili wpisania klauzul abuzywnych do rejestru wzorców umowy uznanych za niedozwolone, obowiązuje zakaz stosowania tych klauzul w innych umowach zawieranych w obrocie konsumenckim.