W dzisiejszym wpisie omówimy jedno z nowszych stanowisk Sądu Najwyższego w kwestii dotyczącej odrzucania pozwów o klauzule niedozwolone (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2014 r. w sprawie o sygnaturze I CSK 20/14). Sąd Najwyższy zajął się skutecznością wobec osób trzecich wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone w ujęciu art. 479[43] k.p.c.
Co ważne dla pozwanych przedsiębiorców (w tym licznej rzeszy sprzedawców internetowych) Sąd Najwyższy w tym akurat orzeczeniu zajął korzystne dla nich stanowisko i uznał, że odrzucenie pozwu było słuszne. Wszystkich sprzedawców internetowych zapraszamy do skorzystania z bezpłatnego audytu pod kątem klauzul niedozwolonych (kliknij) – lepiej mimo wszystko zapobiegać niż liczyć na korzystne rozstrzygnięcie Sądu.
Zmienne stanowisko Sądu Najwyższego w sprawie odrzucania pozwów
Najważniejsza myśl, która wysuwa się z omawianego orzeczenia Sądu Najwyższego jest taka, że orzecznictwo w kwestii skuteczności wobec osób trzecich wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone w ujęciu art. 479[43] k.p.c. jest bardzo zmienne. Sad Sąd Najwyższy w omawianym orzeczeniu wskazuje orzeczenie innego składu Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 r., III CZP 73/13, które zawiera odmienny pogląd. Oznacza, to że pozwany przedsiębiorca nie może mieć pewności, co do wyniku sprawy. Warto jednak wykorzystać argumentację zaprezentować przez Sąd Najwyższy przy przygotowywaniu ewentualnej odpowiedzi na pozew bądź odpowiedzi na zażalenie.
Zasadniczym zagadnieniem w sprawie jest przyjęta przez Sąd Apelacyjny koncepcja wykładni przytoczonego już art. 479[43] k.p.c. Jak sam zauważył Sąd Najwyższy kwestia zakresu prawomocności rozszerzonej wyroku związanej z wpisem postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolony do rejestru, o którym mowa w art. 479[45] § 2 k.p.c. jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozstrzygana w różny sposób.
Identyczną rozbieżność zapatrywań można dostrzec i w doktrynie. W dalszej kolejności Sąd Najwyższy szczegółowo omówił dwa główne obecnie poglądy dotyczące powyższej kwestii:
Pogląd numer 1 przemawiający za odrzuceniem pozwu za klauzule niedozwolone w przypadku tożsamości kwestionowanej klauzuli z już wpisaną do rejestru UOKiK
Prezentowany jest więc pogląd, że skutkiem wpisu postanowienia do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest to, iż nikt a w szczególności konsument – nie może ponownie żądać uznania za niedozwolone tego samego postanowienia stosowanego przez tego samego przedsiębiorcę w tym samym wzorcu. Ale też i więcej, gdyż żądanie takie nie może być skierowane także przeciwko innemu przedsiębiorcy. W tym wypadku chodziłoby zatem o koncepcję, że uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone jest równoznaczne z uznaniem tego postanowienia za nieskuteczne (nieważne) we wszystkich stosunkach, w których zostało ono wykorzystane.
Jeżeli chodzi o pierwsze stanowisko, to zostało ono wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 r., III CZP 95/03 (OSNC 2005, nr 2, poz. 25), w której stwierdzono, że „Powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza – od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru ( art. 47943 w związku z art. 365 i 47945 § 2 k.p.c.) ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok„. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały wskazał, że za takim rozwiązaniem, obok argumentów jurydycznych, przemawiają m.in. względy celowościowe i funkcjonalne. Przyjęcie tego stanowiska pozwala uniknąć prowadzenia kilku postępowań, z których każde musiałoby kończyć się identycznym rozstrzygnięciem merytorycznym, a poza tym sprzyja charakterowi postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, którego celem podstawowym jest usunięcie postanowień wzorca uznanych za abuzywne z obrotu ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, lecz także wobec osób trzecich (erga omnes). Według Sądu Najwyższego, szczególny przedmiot postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, jak i również leżący w sferze publicznej cel kontroli abstrakcyjnej, wspiera przyjęcie koncepcji łączącej rozszerzoną prawomocność materialną nie tylko z mocą wiążącą prawomocnego wyroku, ale także z jego powagą rzeczy osądzonej jako negatywną przesłanką procesową.
Pogląd ten został podtrzymany w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06 (OSNP 2007, nr 1-2, poz. 35), w której uznano, że skuteczność wobec osób trzecich wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone w ujęciu art. 47943 k.p.c. oznacza, iż skutki tego wyroku rozciągają się nie tylko na przedsiębiorcę występującego jako pozwany w sprawie, w której wydano wyrok, ale także na każdego innego przedsiębiorcę, wobec czego każdy przedsiębiorca, który zastosuje postanowienie wzorca umowy uznane za niedozwolone, dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Stanowisko to uzasadniono brzmieniem art. 479 43 k.p.c. oraz przepisów określających praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, a także koniecznością zapewnienia efektywności przepisom prawa krajowego, które implementują rozwiązania prawa wspólnotowego (dyrektywa 93/13 EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, Dz.Urz. UE 1993 L 95, 29, wydanie specjalne polskie Dz.U. UE sp. 15-2-288 oraz dyrektywa 98/27 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 maja 1998 r. o nakazach zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów, Dz.Urz. UE 1999 L 166, 51 ze zm., wydanie specjalne polskie Dz.Urz. UE sp. 15-4-43).
Ten kierunek rozumowania został zaaprobowany również w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 80/08 (OSNC 2009, nr 9, poz. 118). W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił mianowicie, że objęcie rozszerzoną prawomocnością wyroku osób, które mogłyby wnieść powództwo przeciw temu samemu przedsiębiorcy o uznanie tego samego postanowienia wzorca za niedozwolone, a więc konsumentów lub reprezentujących ich organizacji itp., jest niewątpliwie trafne. Uwzględnia potrzebę szerokiej ochrony konsumentów, wypełnia cele, o jakich mowa w dyrektywie 93/13, eliminuje potrzebę prowadzenia procesu wtedy, gdy w postępowaniu przeciw temu samemu przedsiębiorcy to samo postanowienie wzorca zostało już prawomocnie uznane za niedozwolone i zostało wpisane do stosownego rejestru. Poza tym w ramach omawianej grupy wypowiedzi Sądu Najwyższego można wskazać na wyroki z dnia 6 października 2004 r., I CK 162/04 (niepubl.), z dnia 5 czerwca 2007 r., I CSK 117/07, (niepubl) oraz z dnia 11 października 2007 r., III SK 19/07 (niepubl.).
Reasumując, zwolennicy powyższego stanowiska przychylają się do przyjęcia, że użyte w art. 479[43] k.p.c. określenie: „Prawomocny wyrok stwierdzający uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umowy ma skutek wobec osób trzecich” oznacza, iż postanowienie uznane za niedozwolone, po wpisaniu go do rejestru nie może być stosowane nie tylko w stosunkach konkretnego przedsiębiorcy z innymi konsumentami, ale także wykluczone jest jego stosowanie we wzorcach innych przedsiębiorców stosowanych w umowach z konsumentami, czyli we wszystkich stosunkach z konsumentami, w których zostało ono wykorzystane.
Pogląd numer 2 przeciwny odrzucaniu pozwu za klauzule niedozwolone w przypadku tożsamości kwestionowanej klauzuli z już wpisaną do rejestru UOKiK
Odmienne stanowisko sprowadza się natomiast do stwierdzenia, że postanowienie wzorca umowy uznane za niedozwolone prawomocnym wyrokiem nie prowadzi do związania sądu orzekającego przy ocenianiu nawet tożsamo brzmiącego postanowienia, którym posługuje się inny przedsiębiorca w innym wzorcu umowy. Skutek związania wynikający z art. 479[43] k.p.c. dotyczy bowiem wyłącznie spraw odnoszących się do postanowienia wzorca umowy, co do którego uprzednio prawomocnym wyrokiem sądu został on uznany za niedozwolony.
Zwolennicy drugiego poglądu, który ma także częściowe oparcie w doktrynie i znacznym stopniu w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wskazują, że takie rozumienie „skutku wobec osób trzecich”, o którym mowa w art. 47943 k.p.c., prowadzi do nadania mu charakteru normy abstrakcyjnej i generalnej, co koliduje z zamkniętym konstytucyjnie katalogiem źródeł prawa ( art. 87 Konstytucji RP).
Pogląd, że abstrakcyjna kontrola wzorca umownego nie może prowadzić do generalnego wyłączenia danej klauzuli z obrotu, a w związku z tym, iż powaga rzeczy osądzonej nie może rozciągać się na podobne lub nawet takie same postanowienia stosowanego przez innego przedsiębiorcę w innym wzorcu, wyraził ostatnio Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 grudnia 2013 r., III CZP 73/13 (niepublik.).
Sąd Najwyższy za odrzucaniem pozwów za klauzule niedozwolone
W tej konkretnej sprawie Sąd Najwyższy przychylił się do stanowiska numer jeden i stwierdził, że:
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym nie podziela jednak takiego właśnie rozumienia znaczenia prawomocnego wyroku, o którym mowa w art. 479[43] k.p.c. To, że sąd dokonuje tzw. abstrakcyjnej kontroli postanowienia wzorca umownego, a prawomocny wyrok stwierdzający uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umowy jest skuteczny wobec osób trzecich w żadnym razie nie oznacza, iż postanowienie uznane za niedozwolone, po wpisaniu go do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ma charakter normy generalnej i abstrakcyjnej. Jest oczywiste, że takie ujęcie godziłoby bezpośrednio i wprost w postanowienia Konstytucji normujące kompetencje do stanowienia norm prawnych. W rozważanym wypadku nie mamy jednak do czynienia z prawotwórczą działalnością sądu, lecz z klasycznym stosowaniem prawa. Natomiast z woli samego ustawodawcy prawomocny wyrok stwierdzający uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umowy ma, po wpisaniu go do właściwego rejestru, skutek wobec osób trzecich. W konsekwencji rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ( art. 479[43] k.p.c.) uzasadnia odrzucenie pozwu w razie wytoczenia powództwa przez inną stronę powodową przeciwko innej stronie pozwanej, jeżeli przedmiotem sporu są takie same postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK.
Podsumowanie – orzecznictwo zmienne jest
Z powyższego wynika, że orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawie odrzucania pozwów za klauzule niedozwolone jest bardzo zmienne. Orzeczenia potrafią być diametralnie różne mimo, iż wydawane są niemal w tym samym czasie. Stanowi to o braku pewności w stosowaniu prawa i jak zwykle ryzyko obarczać będzie przedsiębiorcę.
Wszystkich sprzedawców internetowych zapraszamy do skorzystania z bezpłatnego audytu pod kątem klauzul niedozwolonych (kliknij) – lepiej mimo wszystko zapobiegać niż liczyć na korzystne rozstrzygnięcie Sądu.